Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən sonra rus milləti ilə bağlı müxtəlif aspektlərdə müzakirələrə rast gəlirik. Sual edilir: Necə ola bilir ki, bir millətin əksər nümayəndəsi - siyasətçisi, hərbçisi, jurnalisti belə qaniçən, alçaq tərbiyənin daşıyıcısına çevrilir?!
Buna görə həm də rus ədəbiyyatı tənqidlərə məruz qalır. Bu sual və tənqidlərə cavablar isə daha böyük çaşqınlıq yaradır.
Məsələn, Azərbaycan ədəbiyyatının rus ədəbiyyatından bəhrələnməsindən tutmuş, şair-yazıçılarımızın yaradıcılığının Dostoyevski,Tolstoy, Qoqol və digərlərinin təsirində olmasına qədər ziddiyətli fikirlər irəli sürülür.
Düşünürəm ki, bu, savaşdan da təhlükəli məqamdır. Ona görə də bəzi fikirlərimi paylaşacağam.
Ancaq arzuolunandır ki, bu statusda şair və yazıçılarımız daha çox müzakirə aparıb, dəyərli fikirlərini bildirsinlər.
Öncəliklə qeyd edim, təbii ki, heç kim rus baletinin möhtəşəmliyini və ya Tolstoy, Turgenev dühasını inkar edə bilməz. Ancaq fakt odur ki, rus ədəbiyyatının da, incəsənətinin də tarixi o qədər qədim deyil. 19-cu əsrdən başlayıb, 20-ci əsrin ortalarına qədər inkişaf edib. Daha sonra yenə tənəzzülə uğrayıb.
Bir əsrdə bir neçə dühanın yetişməsi bu cəmiyyətdə həmin dövrdə uyğun ədəbi mühitin yetişməsindən xəbər verirdi. Mühit seyrəldikdə və ortada güclü ədəbi məktəb olmadıqda bədii ənənə pozulur və rus ədəbiyyatı da gördüyümüz kimi, tənəzzülə uğrayır.
Sonuncu işartı Şoloxov oldu.
Rus nəsr və poeziyasında məktəb və ənənə yaranmadığına görə, Şərq ədəbiyyatından fərqli olaraq, bu ədəbiyyatın başqa xalqların ədəbi prosesinə təsiri zəif oldu.
Misal üçün, Nizami, Füzuli, Sədi, Əlişir Nəvai, Ömər Xəyyam və s. kimi klassiklər.
Fransız ədəbiyyatından bəhrələnən rus ədəbiyyatı bir dövr zadəganlarının hesabına parladı, bir müddət işartıları göründü, sonra söndü.
Kökü və kötüyü olmayan hər şey kimi bəhrə verə bilmədi. Sələfi yox idi, xələfi də olmadı.
Yəni qısacası, rus ədəbiyyatını bir dövr üçün parlayan mühit kimi dəyərləndirə bilərik. Özlərinin dediyi kimi, “Qızıl əsr”.
O ki qaldı Azərbaycan ədəbiyyatina və ədəbi mühitinə təsiri, burada iki məsələni qeyd etmək lazımdır. Birincisi, xronoloji ardıcıllıq var, bizim ədəbiyyat rus ədəbiyyatından qat-qat qədimdir. İkincisi, janr məsələsidir ki, rus ədəbiyyatı əsasən, roman janrında inkişaf edirdi. Azərbaycanda isə tam əksi oldu, o janr elə də parlaq inkişaf etmədi.
Düzdür, mən ədəbiyyatçı deyiləm, sadəcə bir oxucu kimi yanaşmam var. Ancaq elə həqiqətlər var ki, bu məsələdə həm də siyasi-ideoloji yanaşma olmalıdır.
Unutmayaq ki, 19-cu əsrdə Azərbaycanda ədəbi və publisist fikirlər 20-ci əsrin əvvəllərində cümhuriyyətin doğulmasına səbəb oldu.
Rus ədəbi mühiti isə cümhuriyyət doğa bilmədi, əksinə, yıxdığı imperiyanın yerində daha bir qaniçən “qırmızı” imperiya qurdu.
O imperiya ki, 1937-ci ildə Azərbaycan ədəbi mühitinin aydınlarının başını kəsdi.
Bu gün isə o imperiyanın varisi öz soyundan olan millətin109 uşağını qanına qəltan etdi.
Bu tabloya diqqətlə baxın.
Azərbaycan aydınını, yazıçısını, şairini səslənən bu yanlış fikirlərə münasibət bildirməyə çağırıram. Çünki ortada yeni bir nəsil var. Hər şeyi siyasətçilərin üstünə atmayaq. Birlikdə cəmiyyəti proseslərə hazırlayaq, suallara cavab verək.
Dəyişimi siyasi partiyalar və liderlər təkbaşına edə bilməz. Bunu əsla unutmayaq və əlimizi daşın altına qoyaq...
