İSTİQAMƏT:6.3.3. insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, vətəndaşların hüquqi, siyasi mədəniyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi, sosial və siyasi fəallığının artırılması

Hər bir müstəqil dövlətin demokratik olmasının başlıca meyarı insan hüquq və azadlıqlarının təmin olunması ilə dəyərləndirilir. Bu baxımdan ölkəmizin ən mühüm prioritetlərindən biri də  insan hüquq və azadlıqlarının təmin olunmasıdır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının bütöv bir fəsli insan hüquqlarına həsr olunub və bu sənəddə də bəyan olunub ki, insan hüquq və azadlıqlarının və layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi dövlətin ali məqsədidir. Maraqlıdır, bu işdə vətəndaş cəmiyyəti və siyasi partiyaların rolu nədən ibarətdir?

Mövzu ilə bağlı Heydər Əliyev adına Hərbi İnstitutun professoru, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Ramid Hüseynov Editor.az-ın suallarını cavablandırıb.

Onun sözlərinə görə, bütün ölkələrin, o cümlədən Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının müəyyənləşdirdiyi və həll etdiyi başlıca məsələlərdən biri şəxsiyyətin hüquqi statusu məsələsidir:

” Konstitusiyamızın II bölməsində ifadə olunan normalar da məhz bu məsələyə həsr edilir. Şəxsiyyətin hüquqi statusu dedikdə, Konstitusiyada təsbit edilən əsas insan və vətəndaş hüquqlarının və vəzifələrinin məcmusu başa düşülür. Bu hüquqları iki qrupa bölmək olar: insan hüquqlarına və vətəndaş hüquqlarına. İnsan haqları hüquqları bütün insanların malik olduğu hüquqlardır. Bu hüquqlar insan anadan olan andan yaranır. Yaşamaq, azadlıq, təhlükəsizlik, mülkiyyət, şəxsiyyətin ləyaqəti, şəxsi və ailə sirrini saxlamaq hüquqları insan hüquqları prinsipləri sırasında öndə gəlir. Hüququn məqsədi vətəndaşların hüquqlarını dövlət qurumlarından müdafiə etməkdir. Başqa sözlə, dövlət insanların həyatını, azadlığını və mülkiyyətini qorumalı, cəmiyyəti xarici təcavüzdən müdafiə etməlidir. Dövlət qanunlara əməl olunmasına nəzarət etməli və insanların mübahisələrinin həllində yalnız arbitr kimi xidmət etməlidir. Həmçinin, hakimiyyət insan haqları ilə məhdudlaşdırılmalıdır. Bu liberalizm ideyaları müasir demokratiya prinsiplərinin və xüsusən də vətəndaş cəmiyyətinin əsasını təşkil edir. Dövlətin tənzimləyici rol oynadığı, insanların qanunlar çərçivəsində fəaliyyət göstərməsinə təminatçı olması qənaətinə gəlirik”.

R. Hüseynov qeyd edib ki, demokratik cəmiyyətdə qərarların qəbul edilməsinə, dövlət proqramlarının işlənib hazırlanmasına və həyata keçirilməsinə az və ya çox dərəcədə təsir göstərə bilən, bəzən dövlətin daxili və xarici siyasətini müəyyənləşdirən müxtəlif qüvvələr fəaliyyət göstərir:

” Bunlar partiyalar, həmkarlar ittifaqları, ictimai təşkilatlar, intellektual elitadır. Onlar kütləvi informasiya vasitələrindən istifadə edir, ictimai rəyi öyrənir, imzalar toplayır, demokratik yürüşlər, piketlər təşkil edir, təhsil sistemi, mədəniyyət və incəsənət əsərləri vasitəsilə öz sosial bazalarını genişləndirir, yəni yeni-yeni adamlar cəlb edirlər. Eyni zamanda, onlar siyasətə təsir etmək üçün daha geniş imkanlar tapırlar.  Qeyd edim ki, inkişaf etmiş demokratik dövlətlərdə ilk növbədə bütün sosial təbəqələrin maraqlarının qarşılıqlı surətdə təmin edilməsi  mexanizmi işlək vəziyyətdə olur. Dövlət hakimiyyətinə yiyələnmək metodları hamı tərəfindən qəbil edilir, həmçinin qalib tərəf məğlub olanın hüquq və vəzifələrinə hörmətlə yanaşır. Əsas  siyasi partiyalar arasındakı rəqabət heç vaxt cəmiyyətin siyasi quruluşuna və iqtisadi fəaliyyət mexanizminə toxunmur. Məhz əsas məsələlərdəki yekdillik cəmiyyəti sosial fəlakətlərdən qoruyaraq, siyasi sabitliyi təmin edir və ictimai tərəqqini sürətləndirir. Yalnız xalqa arxalanan hakimiyyət səmərəli fəaliyyət göstərməyə qadirdir. Demokratik dəyərlərə söykənən vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu yolu insanların azad siyasi və ictimai fəaliyyəti üzərində qurulan demokratik təsisatların, o cümlədən çoxpartiyalı sistemin və ictimai birliklər şəbəkəsinin bərqərar olmasından keçir. Cəmiyyətimiz inkişafın elə pilləsinə yaxınlaşmışdır ki, indi partiyalar siyasi mədəniyyət səviyyəsini yüksəltməli, partiyalararası dialoq və koalisiyalı fəaliyyət vərdişlərinə yiyələnməli, pisi yaxşısından seçməyi bacarmalı, hakimiyyətə gəlməyi və xalqın iradəsi ilə hakimiyətdən getməyi öyrənməlidirlər. İqtidarda təmsil olunmuş partiyarlardan fərqli olaraq müxalifətdə olan siyasi partiyaların üzərinə daha geniş fəaliyyət göstərmək düşür. Cəmiyyətin siyasi şüurunun inkişaf etdirilməsində, xüsusən də plüralist yönümdə onların siyasi təfəkkürünün formalaşdırılmasında müxalifət partiyaları daha mühüm rola malikdirlər. Əslində isə demokratik cəmiyyətdə əhalinin siyasi proseslərə qarışması, müdaxiləsi heç də onların bütün həyatlarının siyasətlə məşğul olmasından ibarət olmamalıdır. Hər bir fərd öz öhdəsinə düşən vəzifəni yerinə yetirməli, yeri gəldikdə sosial varlıq olaraq siyasi proseslərdə iştirak etməlidir. Cəmiyyətin və onun bir üzvü olaraq şəxsiyyətin  sosiallaşması  siyasətin subyekti kimi, siyasi dəyərlərin daşıyıcısı kimi daim təkmilləşməyə, siyasi biliklərini, təsəvvürlərini zənginləşdirməyə möhtacdır. Digər tərəfdən isə, şəxsiyyətin siyasi baxışları, dəyərlər sistemi, qəbul etdiyi siyasi mövqeyi müəyyən amillərin təsiri altında dəyişir”.

Azərbaycan Yüksəliş Partiyasının Başqanı Anar Əsədli Editor.az-a açıqlamasında bildirib ki, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi Konstitusiya ilə dövlətin əsas vəzifəsi kimi təsbit olunub.

“Azərbaycan Respublikası bununla bağlı əsas beynəlxalq paktların, beynəlxalq təşkilatların konvensiyalarının demək olar ki, hamısına üzv olub. Düzdür, bu gün ölkəmizdə bu məqsədin reallaşması üçün cəhd edilməsi şübhə doğurur. Yəni Konstitusiya ilə təsbit olunan ən təməl hüquqların ölkəmizdə pozulmasına dair kifayət qədər nümunələr göstərmək olar. Təəssüflər olsun ki, bu gün Azərbaycan siyasi hakimiyyəti üçün vətəndaşların siyasi mədəniyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi, sosial və siyasi fəallığının artırılması prioritet deyil. Siyasi hakimiyyət bu istiqamətdə adətən önləyici sistem olaraq çıxış edir. Belə olan halda vətəndaş cəmiyyətinin, hakimiyyətdə təmsil olunmayan digər siyasi partiyaların üzərinə böyük iş düşür. Məsələn, AY Partiya olaraq, biz bu məsuliyyətimizi anlayırıq və bu istiqamətdə konseptual iş aparırıq. AY Partiyanın əsas şüarı – “İnanın dəyişirik” sırf vətəndaşların siyasi fəallığının artırılmasına, onların deqradasiyaya uğramış seçki təfəkkürünün yenidən canlandırılmasına hesablanmış addımdır. Təbii ki, işimiz təkcə bir şüarla bitmir. AY Partiya tərkibində yaradılan müavinlik postlarımız, bu istiqamətdə fəaliyyət göstərən mərkəzlərimiz, partiya rəhbərliyinin cəmiyyətin müxtəlif kəsimlərindən olan insanlarla görüşləri də hüquq və azadlıqların təmininə, vətəndaşların siyasi fəallığının artırılmasına töhfədir”.

A. Əsədli onu da qeyd edib ki, siyasi partiyalar hakimiyyətə iddialı qurum olmaqla yanaşı, ictimai-siyasi institut funksiyasını da yerinə yetirməyi bacarmalıdır:

“Təəssüflər olsun ki, ölkəmizdə siyasi təşkilatların, xüsusilə partiyaların institutsionallaşması demək olar, yox səviyyəsindədir. Bu da siyasi arenamızda bəzən dövlət və siyasi hakimiyyət kimi sadə qavramların belə qarışdırılmasına, bir partiyanın dərk etmədən dövlətə qarşı çıxmasına yol açır.  Hesab edirəm ki, ölkəmizdə bu istiqamətdə ciddi işlərin görülməsinə ehtiyac var. Xüsusilə, siyasi partiyaların bu istiqamətdə yanaşması dəyişməli, Ombudsman İnstitutu ilə bağlı ciddi işlər görülməlidir. Azərbaycanın İnsan Haqları üzrə Müvəkkillik İnstitutu siyasi hakimiyyətin bir qanadı rolunu ifa etməyə son qoymalı, vətəndaşların hüquq və azadlıqları ilə bağlı mexanizmlərin əsas təftişedici qurumuna çevrilməlidir”.

https://editor.az/insan-huquq-ve-azadliqlarinin-temin-olunmasi-istiqametinde-vetendas-cemiyyeti-ve-siyasi-partiyalarin-rolu-baslica-amiller-nelerdir?fbclid=IwAR3PTYwIllLmM5_RmwpjA7HRClvOuATeopA6mUrtIm4ypLBOV8ws6S5Jcyk